SAYFA 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105

TR

Sahâbe Tefsirinin Önemi 

Kur’ân-ı Kerîm’i tefsirde en güzel metot, aslında Kur’ân’ı Kur’ân’la tefsirdir ^[1]; ancak, bu üsûlün tatbik edilemediği yer­lerde sünnete; sünnetin bulunmadığı yerlerde sahâbe kaville­rine müracaat etmek, en isabetli yol olmaktadır. Çünkü sa­hâbe-i kirâm Resulüllah “aleyhisselâm” ile sohbet etme şerefine ererek, imânın kemal noktasına ulaşmış ve Kur’ân-ı Kerîm’de medhü senaları yapılmış^[2] mümtaz şahsiyetlerdir. Hadis münekkıtlerince, hepsi âdil ve sika (güvenilir) kabul edilmişler­dir^[3].

Bununla beraber onlar, kabiliyetleri ve Hazret-i Peygam­ber’in yanında bulunmaları nispetinde, Resulüllah’tan ilim ve feyz almışlardır. Bu arada, İbn Abbâs gibi, Hazret-i Peygam­ber’in özel duasına mazhar olanlar da olmuştur^[4]. Tefsir saha­sında, Hazret-i Ebû Bekir, Ömer, Osmân, Ali, İbn Mes’ûd, İbn Abbâs, Ubeyy ibn Ka’b, Zeyd ibn Sâbit, Ebû Mûsa el-Eş’arî, Abdullah ibn Zubeyr ve Abdullah ibn Amr “radıyallahü anhüm” gibi zâtlar temayüz etmişlerdir. Hulefâ-i Râşidîn içinde, tefsire ait en çok rivâyetleri bulunan, Hazret-i Ali’dir. Diğerleri arasında, tefsirde en çok ismi geçenler de tercümânu’l-Kur’ân^[5] olarak nitelenen müfessirlerin baş tâcı İbn Abbâs ile İbn Mes’ûd ve Ubeyy ibn Ka’b’dır. Daha çok İsrâiliyyât^[6] diye adlandırılan yahûdi ve hristiyan kaynaklı haberleri nakleden Abdullah ibn Selâm’ın^[7] da tefsirdeki yerini unutmamak lâzımdır. İbn Selâm’ın rivâyetlerine, başta Buhârî olmak üzere, diğer Kütüb-i Sitte sahiplerinin hepsi, eserlerinde yer vermişlerdir^[8]. 

Sahâbe kavillerinin, yani sahâbe-i kirâmın Resulüllah’a isnat etmedikleri sözlerinin t e f s i r ilmindeki değerine gelince:

Zerkeşî^[9] ve Suyûtî’nin^[10] el-Hâkim en-Neysâbûrî’den^[11] naklettiklerine ve bizzat Suyûtî’nin de tasrih ettiğine göre^[12], bunlar m e r f û^[13] hükmündedir. Ancak, İbn Salâh^[14], sebeb-i nüzûl ve benzeri konularla ilgili tefsir haberlerinin m ü s n e d^[15]  

olabileceğini ve diğerlerinin ise m e v k û f^[16] sayıl­ması gerektiğini kaydetmiştir^[17]. Böylece, sebeb-i nüzûl^[18] ve şer’î hüküm vaz eden sahabî kavillerine (senet ılletli olma­dıkça) uymak zorunluluğu vardır. Hatîb el-Bağdadî^[19] bunu, çoğu âlimlerin görüşü olarak ifade etmektedir^[20]. Sahâbe’nin sebeb-i nüzûl ve şer’î hüküm vaz eden sözleri ile âhiret âlemi gibi, aklen bilinmesi imkân dâhilinde olmayan konular dışın­daki sözleri, onların re’y ve ictihadlarıdır.

İşte müfessirin sünneti bulamadığı yerlerde, öncelikle ashâb-ı kirâmın bu re’y ve ictihadlarına başvurması, onun tefekkür dünyasında yeni ufuklar açmasına ve re’yini, Kitâb’ın ruhuna uygun bir şekilde kullanmasına sebep olacaktır. Unut­mamak gerekir ki, Kur’ân-ı Kerîm, birçok âyetiyle tefekkür edenleri övmekte^[21] ve bunun karşısında da, aklını çalıştırma­yanları zemmetmektedir^[22]. İşte bu övgüde, en çok pay sahibi olanların, Resulüllah’ın eshâbı olduğu muhakkaktır. Onlar sohbetin yanında, vahye ve Hazret-i Peygamber tarafından dinî esasların en doğru şekilde uygulanmasına şahit olmuşlar­dır. Herhalde bu hüviyetleriyle onların cerh süzgecinden geçe­rek sıhhat kazanan re’y ve ictihadları, sahâbe olmayanların kıyaslarına mukaddemdir^[23].

Kaynak: 2005, Etem Levent, Hasan-ı Basrî’nin Hayatı, Öğretim ve Tefsir Yöntemi. Arı Sanat Yayınları, İstanbul.