127 - İBNİ CÜREYC-İ MEKKÎ: Abdülmelik, hadîs âlimidir. İslâmda ilk
kitâb yazandır.
150 [m. 767] de vefât etdi.
128 - İBNİ HACER-İ MEKKÎ: Ahmed bin Muhammed Şihâbüddîn Heytemî, Mekke-i mükerreme
âlimi idi. 899 [m. 1494] da tevellüd, 974 [m. 1566] de vefât etdi. Şâfi’î
mezhebinde derin âlim idi. Yalnız fıkh
üzerinde yetmiş kitâb yazmışdır.
Dört cild (Minhâc şerhi), Şâfi’î
mezhebinin en kıymetli
kitâbıdır. Eshâb-ı kirâm için
yazdığı (Tathîr-ül cenân vellisan) ve (Savâık-ı muhrika) kitâbları birer
şâheserdir. (Hayrâtülhisân fî menâkıbil-imâm-ı Ebî Hanîfetinnu’mân) kitâbı, İmâm-ı a’zamın üstünlüğünü gösteren
çok kıymetli
bir vesîkadır.
Büyük günâhları
bildiren (Zevâcir) kitâbı ile imâm-ı Nevevînin,
Şâfi’î fıkhındaki (Minhâc) kitâbına yapdığı (Tuhfet-ül-muhtâc) ismindeki
şerhi pek kıymetlidir.
Fetvâ kitâbları ve
dahâ nice eserleri vardır
“rahime-hullahü teâlâ”. 12, 20, 25, 59, 75, 76, 77, 204, 259, 269, 354, 382,
405.
129 - İBNİ HALDUN: Büyük
târîhcidir. Dedesi Haldun Hadremutludur. Kendi adı Abdürrahmân bin Muhammed Hadremîdir.
Dedeleri Endülüsde yerleşmişdi. 732 [m. 1332] de Tunusda tevellüd etdi. 755 de
Fas sultânı Ebû İnanın başkâtibi
oldu. Çocuklarını Cezâire
gönderip, kendisi 764 de Gırnataya gitdi. Sultân ibni Ahmer husûsî gemi göndererek
çoluk çocuğu
Cezâirden Gır-
nataya
getirildi. Birçok yerlerde, sultânlara kâtiblik, vezîrlik edip, 780 de ders
vermeğe
başladı. 784
de İskenderiyeye,
sonra Kâhireye gidip, Câmi’ulezherde ders verdi. Mısrda mâlikî
kâdîsı
oldu. Şâmda Timür Hândan çok saygı ve yardım gördü. 789 da hac etdi. 808 [m. 1406] de vefât
etdi “rahime-hullahü teâlâ”. Yedi büyük cild târîhinden başka, eserleri ve
şi’rleri de vardır.
Târîhi, türkçeye ve Avrupa dillerine terceme edilmiş ve basılmışdır. 20.
130 - İBNİ HAZM: Alî bin Ahmed
bin Sa’îd bin Hazm, Endülüsün büyük âlimlerinden idi. Devletin vezîri idi.
Ceddi, Ebû Süfyânın oğlu Yezîdin
âzâdlısı idi. 384 [m.
994] de Kurtubada tevellüd, 456 [m. 1064] de vefât etdi. Kelâm, fıkh âlimi,
tabîb, şâir ve felesof idi. Her fende çok kitâbı vardır. (Kitâbül
imâmeti velhilâfe fî siyerilhulefa) kitâbı kıymetlidir. Ne
yazık ki,
felsefeye dalarak, âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîflere, kendi aklına göre ma’nâ
vermiş, Ehl-i sünnetden ayrılmış, sapıtmışdır. Selef-i
sâlihînin, kemâlini kavrıyamamış, din
büyüklerine saygısızlık
göstermişdir. Bu sebeble, memleketinden sürülerek, çölde vefât etmişdir. 15.
131 - İBNİ HÜMÂM: Kemâleddîn
Muhammed bin Abdülvâhid Sivâsî, hanefî fıkh âlimlerindendir. (Tahrîr-ül-üsûl)
kitâbı ve (Fethulkadîr) ismindeki (Hidâye) şerhi meşhûrdur. Birkaç cild olup,
Hindistânda, Mısrda,
İstanbulda
basılmışdır. 790 [m.
1388] da tevellüd, 861 [m. 1457] de vefât etdi. 90, 317, 406.
132 - İBNİ HİLLİKÂN: Şemseddîn
Ahmed bin Muhammed bin İbrâhîm,
İrbilde,
608 de tevellüd etdi. Bermek oğullarındandır. Büyük âlim ve meşhûr târîhcidir. Halebde, Mısrda ders
verdi. 651 de Şâmda Kâdıl-kudât
[temyiz reîsi] oldu. 660 da Mısra gitdi. 676 da tekrâr Şâmda Kâdıl-kudât oldu.
681 [m. 1282] de Şâmda vefât etdi. (Vefiyyâtül-a’yân)
târîh kitâbı çok
kıymetli
olup, şerhleri, ilâveleri ve çeşidli dillere tercemeleri yapılmışdır. Şâfi’î idi
“rahimehullahü teâlâ”. 20.
133 - İBNİ MELEK: Abdüllatîf
bin Abdül’azîz Hanefî fıkh
âlimidir. İzmir
Tirede ders verirdi. İbnissâ’atînin
(Mecma’ulbahreyn) kitâbını ve Nesefînin
(Menâr) kitâbını ve (Vikâye)yi ve (Meşârikul-envâr)ı şerh
etmişdir. 801 [m. 1399] de Anadoluda Tirede vefât etdi “rahime-hullahü teâlâ”.
46.
134 - İBNİ MÜNZİR: Ebû Bekr Muhammed bin İbrâhîm, babası gibi Nişâpûr âlimlerindendir. Şâfi’î mezhebinde
idi. Üçyüzonsekiz 318 [m. 930] yılında Mekke-i mükerremede vefât etdi. Çok kitâb yazdı
“rahime-hullahü teâlâ”. 118.
135 - İBNİ NÜCEYM: Zeynel’âbidîn
bin İbrâhîm,
hanefî
fıkh
âlimlerindendir. 926 da tevellüd, 970 [m. 1562] de vefât etdi. Fıkhda (Eşbâh) kitâbı çok kıymetlidir. Çeşidli şerhleri vardır. (Bahrurrâık fî şerh-i
Kenz-iddekâık), (Zeyniyye) risâleleri
ve fetvâları
meşhûrdur. Çeşidli şerhleri vardır.
Ömer bin İbrâhîm ibni Nüceym, Zeynel’âbidîn ibni Nüceymin kardeşi
ve talebesidir. 1005 de vefât etdi. Mısrda büyük kardeşinin yanındadır
“rahime-hullahü teâlâ”. (Nehrülfâık fî şerh-i Kenz-iddekâık) kitâbı çok kıymetlidir.
53.
136 - İBNİ SA’D: Muhammed bin
Sa’d, Basralıdır. Vâkıdînin kâtibi
idi. 230 [m. 845] da vefât etdi. (Tabakât-us-Sahâbe)
kitâbı
onbeş cilddir. Sonra bunu kısaltmışdır.
20.
137 - İBNİ SEMMÂK: Ebül’Abbâs
Muhammed bin Subh, nasîhat ve va’zları ile meşhûrdur. Hârûnürreşîd, kendisini çok sayardı.
183 [m. 799] de Kûfede vefât etdi. 31.
138 - İBNİ ZİYÂD: Ubeydüllah bin Ziyâd bin Ebû Süfyân bin Harbdır. Hazret-i
Mu’âviye, 53 yılında Ziyâd bin
Ebû Süfyân vefât edince, bunun oğlu Ubeydüllahı Horasan vâlîsi yapdı. Ubeydüllah
o zemân yirmibeş yaşında idi. 54 senesinde bunu kumandan yapdı. Ceyhun
nehrini develerle geçip Buhârâyı aldı. 55 de, Basrâ vâlîsi oldu. 58 de Hâricîler Basrada isyân
edince, bunları
perîşân etdi. Yezîd zemânında,
Kûfe vâlîsi oldu. Kerbelâ vak’asına sebeb oldu. Yezîdin vefâtında Irakda
halîfe olmak istedi. Halk kabûl etmedi. Şâma kaçdı. Mervân, Abdüllah bin Zübeyre bî’at
etmek istiyordu. Mervânın
zihnini çeldi. Mervânın ve
oğlu
Abdülmelikin zemânlarında
Şâmda kumandan idi. Kûfedeki isyânı basdırdı. 67 de âsîler Kûfede tekrâr toplanıp (Muhtâr)
bunlara reîs olup, İbrâhîm
ibni Üştür kumandasında
ordu kurup, Şâmlıları mağlûb etdi ve İbni Ziyâdı öldürdü.
Abdüllah bin Zübeyr, kardeşi Mus’âb bin Zübeyri Basra vâlîsi yapdı. Basralılar,
Kûfelilerle harb edip, gâlib geldi. 67 deki bu savaşda, Muhtar öldürüldü. 63,
139, 140, 346, 354, 400, 401.
139 - İBRÂHÎM HÂLİD: İbrâhîm bin Hâlid için, Ebû Sevr
maddesine mürâceat buyurula. 88.
140 - İKRİME: Ebû Cehlin oğludur. Önce,
islâmın
büyük düşmânı idi.
Mekkenin feth günü, öldürülmesi emr buyurulan altı kişiden biri idi. O gün Mekkeden kaçıp, gemiye
bindi. Yolda şiddetli fırtına oldu.
Batmak üzere iken, kurtulursa, Resûlullahın ayaklarına kapanmağı adadı. Fırtına durdu. Yemene çıkınca müslimân oldu. Dahâ önce îmân etmiş olan
amcasının kızı zevcesi ile
Medîneye geldi. Afv buyuruldu. İslâma çok hizmet etdi. Hazret-i
Ebû
Bekr zemânında,
mürtedlerle savaşda, son gayreti ile çalışdı. Kumandan olarak Umman ve Yemene gönderildi. Şâm
fethinde de bulundu. Yermük gazâsında çok kahramanlık gösterdi ve şehîd oldu “radıyallahü teâlâ
anh”. 95, 355.
141 - İMAM-I RABBÂNÎ: Adı Ahmeddir. Hindistânda yetişen en büyük islâm
âlimidir. Âlimlerin üstünü, vâsılların reîsi, hârikaların, kerâmetlerin mazharı, sonsuz
derecelerin câmi’i, hakîkat ehlinin öncüsü idi. Hazret-i Ömerin yirmisekizinci
torunudur. Hicretin 971. ci ve mîlâdın 1563. cü senesi aşûre günü, Serhend şehrinde
tevellüd etdi. Yüksek derecesinin en büyük şâhidi (Mektûbât)
kitâbıdır. Muhammed
Ma’sûmun talebesinden Muhammed Bâkır Lâhôrî, (Mektûbât)ı fârisî
olarak kısaltıp, (Kenz-ül-hidâyât) ismini vermişdir. Yüzyirmi
sahîfe olup, 1376 [m. 1957] de Lahorda basılmışdır. Mektûbâtın birinci cildinin türkçe tercemesi, (Mektûbât Tercemesi) ismi ile 1402 [m. 1982] de İstanbulda basılmışdır.
Müceddidiyye, Kâdiriyye, Sühreverdiyye, Kübreviyye ve Çeştiyye büyüklerinin
bütün kemâlâtına
mazhar idi. Bedreddîn-i Serhendînin fârisî (Hadarâtülkuds)
kitâbında
ve Muhammed Hâşim-i Kişmînin fârisî (Berekât) kitâbında ve
Mektûbâtın
arabî tercemesi olan (Dürerül-Meknûnât) kitâbının hâşiyesinde
ve arabî (Hadâık-ulverdiyye)de kerâmetleri, hâl tercemeleri geniş yazılıdır. (Mektûbât)ın fârisîsinin temâmı ve (Berekât)
kitâbı,
1977 de İstanbulda
basdırılmışdır.
Urvetülvüskâ Muhammed Ma’sûm-i Fârûkînin torunu olan, Gülâm Muhammed Ma’sûmun
talebesi, hâce Muhammed Fadlüllah “kaddesallahü teâlâ esrârehüm-ül’azîz” yazmış olduğu (Umdetül-makâmât) kitâbında, İmâm-ı Rabbânînin
ve üstâdlarının ve
talebesinin hayâtlarını uzun
bildirmekdedir. Bu kitâb, fârisîdir. Hindistânda basılmışdır. Muhammed
Fadlüllah 1238 [m. 1823] de Kandihârda vefât etdi. Hâce zâde Ahmed Hilmi
Efendinin, İstanbulda
1318 de basılan
türkçe (Hadîka-tül-Evliyâ) kitâbı da imâm-ı Rabbânînin
ve üstâdlarının hayâtını ve
kerâmetlerini bildirmekdedir. (Mektûbât)ın fârisî aslı ve arabî
tercemesi kısaltılarak (Müntehabât) ismi ile, İstanbulda ayrı ayrı basdırılmışdır. İmâm-ı Rabbânî
hicretin binotuzdört [1034] ve mîlâdın [1624]. cü senesi safer ayının yirmi
dokuzuncu salı günü
vefât eyledi. Serhendde, âile kabristânındadır “kaddesallahü teâlâ sirrehül’azîz”. 21, 22, 32,
47, 48, 54, 55, 68, 72, 78, 82, 104, (141), 199, 220, 222, 225, 234, 235, 243,
263, 269, 411.
142 - İMRÂN BİN HASÎN: Eshâb-ı kirâmdandır. Hayberin
fethi senesi [yedinci yılda,
Hudeybiyeden sonra feth edilmişdir] îmâna geldi. Ondan sonraki gazâlarda
bulundu. Hazret-i Ömer,
fıkh öğretmek için
Basraya gönderdi. Abdüllah bin Âmir tarafından Basra kâdîsı yapıldı. 52 de Basrada vefât etdi “radıyallahü teâlâ
anh”. 106, 193.
143 - İZZEDDÎN ALÎ: Alî bin Muhammed ibni Esîr Cizrî, târîh kitâbları ile meşhûr olmuş bir âlimdir. 555 de, Cezîre-i ibni Ömerde tevellüd, 630 [m. 1232] de Mûsulda vefât etdi. (Kâmil) adındaki târîh kitâbı, Âdem aleyhisselâmdan, 628 yılına kadar olan olayları anlatmakdadır. Bu kitâb mîlâdın 1866 yılında Hollandada (Laiden) şehrinde oniki büyük cild olarak basıldı. Sonra, Mısrda basıldı. Eshâb-ı kirâmdan yedibinbeşyüz sahâbînin hayâtını anlatan (Üsüd-ül gâbe) kitâbı, târîh kitâblarının şâheseridir. Beş cild olup, Mısrda Vehbiyye matbaasında, 1280 de basılmışdır. Kuds âlimlerinden Bedreddîn Muhammed bin Yahyâ ve Muhammed bin Muhammed Kaşgârî [709] bu kitâbı ayrı ayrı kısaltmışlardır. Sem’ânînin (Kitâbül-ensâb) eserini kısaltarak ve düzelterek hâzırladığı, üç cild bir eseri dahâ vardır. Her üç eser de türkçeye çevrilmemişdir. 20, 250.