Zemân ölçmek için kullanılan zemân ölçü birimlerinden
birisinin (sene) olduğu, altmışıncı maddede bildirilmişdi. Uzunluk bakımından
iki dürlü sene vardır: Şemsî sene ve Kamerî
sene. Şemsî sene, güneş senesi olup, Erd küresinin güneş etrâfında bir devr yapdığı
zemândır. 365, 242 vasatî güneş günüdür. Kamerî sene; ay küresinin, Erd küresi
etrâfında 12 kerre döndüğü zemân olup, 354, 367 vasatî güneş günüdür. Güneş
yılı, kamerî yıldan 10,875 gün dahâ uzundur. Mebde’ [başlangıç] zemânına göre,
iki dürlü sene kullanılmakdadır. Mîlâdî sene, hicrî sene, Mîlâdî sene, Îsâ
aleyhisselâmın doğum günü zan edilen zemândan başlar ise de, Fransa kralı 9. cu
Şarlın 970 [m. 1563] senesinde, yıl başının
1 Ocakdan [Kânûn sânîden] başlamasını emr etdiği, Hasîb beğin (Kozmoğrafya) kitâbında
yazılıdır. Hicrî sene, Peygamberimizin “sallallahü aleyhi ve sellem” Medîneye
hicret etdiği seneden başlamakdadır. Hicrî şemsî senenin mebdei, Medîneye
girdiği efrencî Eylül ayının 20. ci, rûmî Eylül ayının 7. ci pazartesi günü
olduğu, 1310 [m. 1893] târîhli Ebüzziyâ takvîminde uzun yazılıdır. Acemlerin
şemsî senesi, bundan altı ay evvel, ya’nî martın yirminci günü olan mecûsî
bayramında başlamakdadır. Hicrî kamerî senenin mebdei, aynı senenin Muharrem
ayının birinci Cum’a günü olup, efrencî Temmuz ayının 16. cı günüdür.
Peygamberimizin “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” hicreti mîlâdın 622. ci
senesinde oldu. 621. ci sene temâm oldukdan 196 gün [0,54 sene] sonra hicrî
kamerî yılbaşıdır. 262 gün [0,72 sene] sonra da,
hicrî şemsî yılın mebdeidir. Hicrî şemsî yılın mebdei, hicrî kamerî yıl
mebdeinden 66 gün [0,18 sene] sonra olmakdadır. Hicrî şemsî sene adedine
0,18 ilâve edince, hicrî şemsî sene adedi de 16 Temmuzdan başlamış oluyor.
Senede 10,875 günlük farkdan dolayı, şemsî sene 32,5 olunca, kamerî sene 33,5
oluyor. Kamerî sene adedi, 32,58/33,58=0,97023 ile çarpılınca, şemsî sene olur.
Hicrî şemsî sene adedi 33,5/32,5=1,0307 ile çarpılınca, kamerî sene adedi olur.
1404 kamerî senesi başına rastlayan hicrî şemsî seneyi
bulalım: Bir senenin başı, bir evvelki
senenin sonu olduğu için ve şemsî sene de, 16 Temmuzda başlamış olsaydı, şemsî
sene mikdârı 1403x0,97023=1361,23 olurdu. Şemsî sene, 16 Temmuzdan 0,18 sene
sonra başladığı için, bundan 0,18 sene çıkarılınca, 1362 senesinin 0,05x12=0,6
birinci ayının 0,6x30=18. ci günü olur.
1362 hicrî şemsî sene başına rastlıyan kamerî senenin kaç
olduğunu bulalım: Kamerî sene de 20 Eylülde başlamış olsaydı
1361x1,0307=1402,78 olurdu. Bundan 0,18 fazlası, 1403 senesinin 0,96x12=11,52
onikinci ayının yarısı olur.
1984 mîlâdî senesi başında hicrî senelerin kaç olduklarını
bulalım: 1984 mîlâdî senesi başına rastlıyan hicrî şemsî sene 1984-622=1362
dir. 20 Eylül ile 1 Ocak arası 103 gün [0,28 sene]dir. 1362 şemsî sene başında
kamerî senenin 1402,96 olduğunu yukarda bulmuşduk. Kamerî sene de
1402,96+0,28=1403,24 olur ki, 1404 kamerî senenin 0,24x12=2,88 üçüncü ayının
0,88x30=26,4 yirmi yedinci günü olur.