Se’âdet-i Ebediyye Kitâbında Adı Geçenlerin Hâl Tercemeleri

0315 — FÂTİH MUHAMMED HÂN “Rahmetullahi Teâlâ Aleyh”: Osmânlı pâdişâhlarının yedincisidir. Halîfe değildi. İkinci Murâd hânın oğlu, ikinci Bâyezîd hânın babasıdır. 833 [m. 1429] de Edirnede tevellüd, 886 [m. 1481] da Gebzede vefât etdi. Türbesi Fâtih câmi’i yanındadır. [855] de pâdişâh oldu. Bosna Herseği ve birçok yerleri aldı. 857 [m. 1453] Mayıs ayının yirmidokuzuncu Salı günü İstanbulu Bizans rumlarından alarak, orta çağa son verdi. Ayasofya kilisesini câmi’ yapdı. Kıyâmete kadar câmi’ kalmasını yazılı vasıyyet ve vakf eyledi. Fekat, 1354 [m. 1935] Ramezân ayında müze yapıldı. 1990 Ramezân ayında, bir kısmı ibâdete açıldı. Ayasofya [Sainte Sophie] câmi’i, İstanbulda, Topkapı serâyı yanındadır. Mîlâdın 325 senesinde, büyük Kostantin tarafından ahşap olarak yapıldığı, Aryus mezhebinde olup, 408 de vefât eden Arkadyus zemânında yandığı, bunun oğlu Teodosyusun yeniden yapdırdığı, Jüstinyanus zemânındaki ihtilâlde yine yandığı, bunun tarafından şimdiki binânın yapdırıldığı (Kâmûs-ül-a’lâm)da yazılıdır. Justinyanus, 565 de ölmüşdür. Bunun zemânında, zelzelede kubbesi yıkılmış, şimdiki kubbe 548 de yapılmışdır. Şarkdan garba 81, şimâlden cenûba 73, yüksekliği 57 metredir. Makedonyalı Vasil [Balis I.] ve Roman ve Andronik zemânlarında tâmir edilmişdir. Fâtih, bir tuğla minâre yapdırmışdır. Serây kapısı köşesindeki minâreyi ikinci Bâyezîd, diğer iki minâreyi ikinci Selîm hân yapdırmışdır. Şadırvanı birinci Mahmûd hân, büyük top kandili üçüncü Ahmed hân yapdırmışdır. Bağçesinde, ikinci Selîmin, üçüncü Murâdın, üçüncü Muhammedin, birinci Mustafânın ve üçüncü Murâd şahzâdelerinin olarak beş türbe vardır. Kumkapıdaki küçük Ayasofyayı da Jüstinyanus yapdırmışdır. Sultân Mahmûd türbesi yanındaki kırmızı mermerden (Çemberli taş)ı büyük Kostantin Romadan getirmişdir. Üzerinde Apolonun heykeli vardı. Sonra Jülyanus ve Teodosyüs heykellerini koydurdular. Komnus zemânında yıldırım heykelleri yıkdı, yerlerine haç kondu. Bu da yandı. Demir çemberlerle bağladılar. Fâtih câmi’i, Yedikule câmi’i, Kireç iskelesi câmi’i, Şehremini câmi’i ve Rumeli-hisârı, Fâtih sultân Muhammedin türklere bırakdığı yâdigârlarının en kıymetlilerindendir. Rumeli-hisârı câmi’ini hâcı Kemâleddîn efendi yapdırmışdır. Kabri de oradadır. 1159 [m. 1746] da yandığı için birinci Mahmûd hân yeniden yapdırdı. Ayvanserâyda Tahta-minâre ve Akserâyda Horhor çeşmelerine bitişik Hindiler tekkesi mescidlerini de Fâtih yapdırdı. Havan topunu ilk yapdıran Fâtihdir.

Fâtih sultân Muhammedin vezîrlerinden Murâd pâşa, [870] de Akserâyda Murâd pâşa câmi’ini yapdırdı. 879 [m. 1474] de Ak-koyunlu uzun Hasen ile harb ederken Diyâr-ı Bekrde şehîd oldu. Şadırvanını yapdıran Kara Dâvüd pâşa ikinci Osmân hânı şehîd eden zorbalarla işbirliği yapdığından, i’dâm olunup Murâd pâşa câmi’i yanına defn edilmişdir. Sadr-ı a’zam Mesîh Alî pâşa ve şeyh-ul-islâm pîrî zâde Osmân Sâhib efendi de oradadır. Fâtih sultân Muhammed, Kasım pâşada Dîvânhâne mescidini de yapdırmışdır. Sultân Süleymân, bu câmi’in etrâfına bir serây ve bir dîvânhâne yapdı. Osmânlılarda ilk tersâneyi 922 [m. 1516] de Yavuz sultân Selîm hân yapmışdır. Okmeydânı câmi’ini de Fâtih yapdırmışdır. İstanbulu kuşatınca, yetmiş gemiyi Balta limanından kızaklarla karadan Kasım pâşaya indirdi. Bir sene sonra Bâyezîd kulesinin olduğu yerde, ilk türk serâyını yapdırdı. Bu büyük serâya (Eski serây) denir. 25, 1092, 1138, 1185.