09 - ŞART İLE SÖYLENEN ŞEYLER

Fıkh kitâblarında, (Bey’ ve şirâ) sonunda diyor ki:

Şart ile söylendiği zemân yapması câiz olmıyan şeyler ondörtdür:

1 - Bey’: Meselâ, bir evi, bir ay oturmak şartı ile satmak fâsiddir.

2 - İcâre: Borc vermesi şartı ile birisine birşey kirâya vermek fâsiddir.

3 - Taksîm: Mîrâs bölünürken vârislerden birkaçının, ba’zı eşyânın ba’zı kimselere verilmesini şart etmesi câiz değildir.

4 - İcâze: Birisi, bir kimsenin malını satsa, malın sâhibi buna, bana yüz lira borc veyâ bir hediyye verirsen satışı kabûl ederim dese, bu icâze ya’nî izn, bâtıl olur.

5 - Ric’at: Boşadığı âilesinden para isteyerek tekrâr nikâh etmek olmaz.

6 - Malı mal ile sulhdur: Evinde oturursam, alacağımı istemem demek.

7 - Borcu afv etmek: Babam seferden gelirse, alacağımı istemem demek.

8 - Vekîli azl: Bir hediyye verirsen, seni azl ederim demek.

9 - İ’tikâf: Hastam iyi olursa, i’tikâf edeceğim demek câiz değildir. Hastam iyi olursa, Allah rızâsı için, şu kadar gün i’tikâf edeceğim demek, (Nezr) olur.

10 - Müzâre’a: Borc verirsen, tarlamı işlet demek.

11 - Müsâkât: Borc verirsen, ağacımı veyâ asmamı sana müsâkât eylerim demek gibi. (Müsâkât), meyvenin bir kısmını bakana verilmek karşılığında, ağacı veyâ asmayı, birinin bakımına bırakmak demekdir.

12 - İkrâr: Para istiyerek, borcu olduğunu i’tirâf etmek.

13 - Vakf: Falan yolcum gelirse, evimi vakf edeceğim gibi.

14 - Tahkîm: Falan şey olursa, sen aramızda hâkim ol demek.

Şart ile söylendiği zemân, yapılması câiz ve şartın yapılmaması lâzım olan şeyler yirmisekizdir:

1 - Karz: Bir zemân hizmet şartı ile borc verilir ve hizmet yapılmaz.

2 - Hibe: Yavrusu benim olmak şartı ile bu hayvânı sana hediyye ederim demek câizdir. Yavrusu da hediyye olur.

3 - Sadaka: Bir zemân hizmet şartı ile sadaka veririm demek.

4 - Nikâh: Mehr vermemek şartı ile nikâh sahîh olur. Mehr-i misl verilir.

5 - Talâk: Evlenmemek şartı ile seni boşadım demek. Sonra, evlenebilirler.

6 - Hul’: Bir kimse, zevcesine, bir ay muhayyer olmak şartı ile seni, hul’ eyledim dese, boşamış olur.

7 - Atk [İtk da denir]: Köleye, üç gün muhayyer olmak şartı ile seni âzâd etdim deyince köle âzâd olur.

[Köle, harbde alınan esîrleri öldürmeyip, hizmetçi yapmakdır. Esîrden başka, kimse köle olamaz. Köle âzâd etmek çok sevâbdır. İslâmiyyet, öldürmeğe gelen düşmândan başka, kimseyi köle yapmaz. Bu köleleri âzâd edenleri de, çok beğenir. İslâmiyyet, köle yapmak dîni değil, köle âzâd etmek dînidir.]

8 - Rehn: Evimi sana rehn verdim, oturmaklığım şartı ile demek.

9 - Îsâ: Seni vasî yapdım, kızımı alman şartı ile demek.

10 - Vasıyyet: Filânca izn verirse, sana malımdan vasıyyet ederim demek gibi. İzn almadan vasıyyet edilmiş olur.

11 - Şirket: Hediyye verirsen, seni ortak yaparım demek gibi.

12 - Mudârebe: Babam yoldan gelirse, sana bin altın veririm, onun ile ticâret yap. Kâr yarı yarıya olsun demek gibi.

13 - Kâdî olmak: Kimseyi azl etmemek şartı ile seni kâdî yapdım, gibi.

14 - Vâlîlik: Ata binmemek şartı ile seni Van vâlîsi yapdım gibi.

15 - Kefâlet: Hediyye verirsen, falanca borcluna kefîl olurum gibi.

16 - Havâle: Seni, filân şeyle, filânca üzerine havâle eyledim, onun kahvesini içmemek şartı ile demek gibi.

17 - Vekâlet: Borcumu afv edersen, seni vekîl etdim gibi.

18 - İkâle: Para verirsen, bey’i ikâle etdim gibi.

19 - Kitâbet: Bir efendi kölesine, seni bin liraya kitâbet etdim, bu şehrden çıkmamak şartı ile demek gibi.

20 - Efendi kölesine, sana ticârete izn verdim, filân malı almamak şartı ile, demesi gibi.

21 - Bir kimse câriyesine, bu çocuk bendendir, eğer zevcem râzı olursa gibi.

22 - Kâtili afv: Amden öldürülen kimsenin velîsi, hediyye almak şartı ile, kâtili afv edince hediyye lâzım olmaz. Kâtil afv olur.

23 - Yaralının afv etmesi: Yaralının, bir şart ile afv ederim demesi gibi.

24 - Zimmîlik: Falan râzı olursa, seni zimmî yapdım diye bir kâfire söylemek.

25 - Falanca râzı olursa, ayblı malını red ederim demek.

26 - Falanca râzı olursa, şart etdiğim muhayyerlik ile malını red ederim demek.

27 - Filân kimse isterse, kâdîyı azl ederim demek gibi.

28 - Bey’: Bâyı’ ve müşterîye fâidesi olmıyan şartla bey’ sahîh olup, şart edilen şey yapılmaz. Meselâ, müşterînin, başkasına satmaması veyâ hediyye etmemesi veyâ çayıra salmaması veyâ binmemesi şartı ile bir hayvânı satmak. Müşterînin kendi giymemesi şartı ile elbise satmak. Müşterînin kendisi yimemesi veyâ başkasına satmaması şartı ile bir ta’âm satmak. Başkasına satmamak şartı ile satın almak, hep sahîh olup, bu şartların hepsi boşdur, yapılmaz.

Kesmek şartı ile hayvân satın almak sahîhdir ve şart boşdur. Bir malı, bu şehrde satmamak şartı ile satın almak sahîh olup, şart bâtıldır.

Bir kimseye fâidesi olmıyan, belki zararı olan şartla satış da sahîh olup şart bâtıldır. Meselâ, bir evi yıkmak şartı ile satın almak gibi.

Bâyı’ ve müşterîden başkasına fâidesi olan şart da bâtıl olup, bey’ sahîh olur. Meselâ, müşterînin, başka birisine borc vermesi şartı ile satmak gibi ki, bey’ sahîh olup, borç vermesi lâzım değildir.

Müşterîden başkasının, bâyı’a borc veyâ hediyye vermesi şartı ile bey’ sahîh olup, bunları vermesi lâzım değildir.

Şart ile câiz olan şeyler (Mecelle)nin 82. ci maddesi şerhinde uzun yazılıdır.