86 - ŞEMSÎ SENELERİ, KAMERÎ SENEYE ÇEVİRMEK

Zemân ölçmek için kullanılan zemân ölçü birimlerinden birisinin (sene) olduğu, altmışıncı maddede bildirilmişdi. Uzunluk bakımından iki dürlü sene vardır: Şemsî sene ve Kamerî sene. Şemsî sene, güneş senesi olup, Erd küresinin güneş etrâfında bir devr yapdığı zemândır. 365, 242 vasatî güneş günüdür. Kamerî sene; ay küresinin, Erd küresi etrâfında 12 kerre döndüğü zemân olup, 354, 367 vasatî güneş günüdür. Güneş yılı, kamerî yıldan 10,875 gün dahâ uzundur. Mebde’ [başlangıç] zemânına göre, iki dürlü sene kullanılmakdadır. Mîlâdî sene, hicrî sene, Mîlâdî sene, Îsâ aleyhisselâmın doğum günü zan edilen zemândan başlar ise de, Fransa kralı 9. cu Şarlın 970 [m. 1563] senesinde, yıl başının 1 Ocakdan [Kânûn sânîden] başlamasını emr etdiği, Hasîb beğin (Kozmoğrafya) kitâbında yazılıdır. Hicrî sene, Peygamberimizin “sallallahü aleyhi ve sellem” Medîneye hicret etdiği seneden başlamakdadır. Hicrî şemsî senenin mebdei, Medîneye girdiği efrencî Eylül ayının 20. ci, rûmî Eylül ayının 7. ci pazartesi günü olduğu, 1310 [m. 1893] târîhli Ebüzziyâ  takvîminde uzun yazılıdır. Acemlerin şemsî senesi, bundan altı ay evvel, ya’nî martın yirminci günü olan mecûsî bayramında başlamakdadır. Hicrî kamerî senenin mebdei, aynı senenin Muharrem ayının birinci Cum’a günü olup, efrencî Temmuz ayının 16. cı günüdür. Peygamberimizin “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” hicreti mîlâdın 622. ci senesinde oldu. 621. ci sene temâm oldukdan 196 gün [0,54 sene] sonra hicrî kamerî yılbaşıdır. 262 gün [0,72 sene] sonra da, hicrî şemsî yılın mebdeidir. Hicrî şemsî yılın mebdei, hicrî kamerî yıl mebdeinden 66 gün [0,18 sene] sonra olmakdadır. Hicrî şemsî sene adedine 0,18 ilâve edince, hicrî şemsî sene adedi de 16 Temmuzdan başlamış oluyor. Senede 10,875 günlük farkdan dolayı, şemsî sene 32,5 olunca, kamerî sene 33,5 oluyor. Kamerî sene adedi, 32,58/33,58=0,97023 ile çarpılınca, şemsî sene olur. Hicrî şemsî sene adedi 33,5/32,5=1,0307 ile çarpılınca, kamerî sene adedi olur.

1404 kamerî senesi başına rastlayan hicrî şemsî seneyi bulalım: Bir senenin başı, bir evvelki senenin sonu olduğu için ve şemsî sene de, 16 Temmuzda başlamış olsaydı, şemsî sene mikdârı 1403x0,97023=1361,23 olurdu. Şemsî sene, 16 Temmuzdan 0,18 sene sonra başladığı için, bundan 0,18 sene çıkarılınca, 1362 senesinin 0,05x12=0,6 birinci ayının 0,6x30=18. ci günü olur.

1362 hicrî şemsî sene başına rastlıyan kamerî senenin kaç olduğunu bulalım: Kamerî sene de 20 Eylülde başlamış olsaydı 1361x1,0307=1402,78 olurdu. Bundan 0,18 fazlası, 1403 senesinin 0,96x12=11,52 onikinci ayının yarısı olur.

1984 mîlâdî senesi başında hicrî senelerin kaç olduklarını bulalım: 1984 mîlâdî senesi başına rastlıyan hicrî şemsî sene 1984-622=1362 dir. 20 Eylül ile 1 Ocak arası 103 gün [0,28 sene]dir. 1362 şemsî sene başında kamerî senenin 1402,96 olduğunu yukarda bulmuşduk. Kamerî sene de 1402,96+0,28=1403,24 olur ki, 1404 kamerî senenin 0,24x12=2,88 üçüncü ayının 0,88x30=26,4 yirmi yedinci günü olur.