|
|
|
|
|
İL ÖZEL
İDARESİ |
|
|
İl özel idaresi 2005
tarihli 5302 sayılı Kanunda, il halkının mahalli ve
müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere
kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan,
idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişisi olarak
tanımlanmaktadır. İl özel idaresinin görev
alanı tüm il sınırıdır. Bu anlamda alansal bir
yönetim olup, belediyelerden daha geniş alanlara kamu hizmeti
götürmek amacıyla oluşturulmuşlardır. Kanunla bir
yerleşim biriminin il olmasıyla birlikte, otomatik olarak il
özel idaresi de kurulur. Aslında merkezi yönetimin taşra
örgütü olan il ile yerel yönetim birimi olan il özel idaresi
aynı alanda hizmet yürütür. Bununla birlikte vali hem il genel
yönetiminin başı hem de il özel idaresinin yürütme
organıdır. Ancak bu iki birimin birbirine
karıştırılmaması gerekmektedir. Çünkü il
genel yönetimi merkezi yönetimin taşra
uzantısıdır. İl özel idareleri ise kendi kamu tüzel kişilikleri, bütçeleri, karar
organları olan yerel yönetim birimleridir. |
|
|
İl özel idarelerinin
ortaya çıkışı Osmanlı dönemine
dayanmaktadır. 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi ve 1913
tarihli Kanun Hükmünde Kararnameden sonra il özel idareleri 1987 yılında kanunla düzenlenmiştir. İl özel idarelerine
ilişkin son yasal düzenleme 2005 tarihlidir. Bu son düzenlemeyle
birlikte amaç il özel idarelerini güçlendirmek olmuş ve önemli
sayılabilecek bir takım değişiklikler
yapılmıştır. Ancak 12.11.2012 tarihli 6360 sayılı On
dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe
Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde
Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunla Türkiyedeki mevcut
büyükşehir belediyesi sayısı on altıdan otuza
yükseltilmiş ve büyükşehir belediyesi olan illerde il özel
idarelerinin tüzel kişiliği sona ermiştir. 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununda tanımlanan il özel idaresinin yetki, sorumluluk
ve görevleri (gençlik ve spor, sağlık, tarım, sanayi ve
ticaret, ilin çevre düzeni olan bayındırlık ve iskân,
toprağın korunması, erozyonun önlenmesi, kültür, sanat,
turizm, sosyal hizmet ve yardımlar, yoksullara mikro kredi verilmesi,
çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları, ilk ve orta
öğretim kurumlarının arsa temini, binaların
bakım, yapım ve onarımı, imar, yol, su, kanalizasyon,
katı atık, çevre, acil yardım ve kurtarma, orman
köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, park ve bahçe tesisine
ilişkin hizmetleri belediye sınırları
dışında) il özel idarelerinin tüzel kişiliğinin
son bulduğu illerde, ilgisine göre bakanlıklar,
bakanlıkların bağlı ve ilgili kuruluşları ile
bunların taşra teşkilatı, büyükşehir belediyeleri,
valilikler tarafından kullanılacak ve yerine getirilecektir. 6360
sayılı Kanuna aşağıda, büyükşehir belediyesi
başlıklı bölümde daha çok değinilecektir. |
|
|
İl özel idaresi
teşkilatı; genel
sekreterlik, malî işler, sağlık, tarım, imar, insan
kaynakları, hukuk işleri birimlerinden oluşur. İlin nüfusu, fiziki ve coğrafi yapısı,
ekonomik, sosyal, kültürel özellikleri ile gelişme potansiyeli
dikkate alınarak norm kadro sistemine ve ihtiyaca göre
oluşturulacak diğer birimlerin kurulması,
kaldırılması veya birleştirilmesi il genel meclisinin
kararıyla olur. Bu birimler büyükşehir belediyesi olan illerde
daire başkanlığı ve müdürlük, diğer illerde müdürlük
şeklinde kurulur. |
|
|
İl özel idarelerinde iç ve dış denetim yapılmaktadır.
Denetim, iş ve işlemlerin hukuka uygunluk, mali ve performans
denetimini kapsamaktadır. İç ve dış denetim 5018
sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanununa göre
yapılmaktadır. Ayrıca il özel idaresinin mali
işlemler dışında kalan diğer işlemleri,
idarenin bütünlüğüne, kalkınma plan ve stratejilerine
uygunluğu açısından İçişleri
Bakanlığı, vali veya görevlendireceği elemanlar
tarafından da denetlenir. |
|
|
Yukarıda da
belirtildiği üzere il özel idaresinin vali, il genel meclisi ve il encümeni olmak üzere üç organı vardır. |
|
|
A. Vali |
|
|
Vali il
özel idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin
temsilcisidir. İl özel idaresi teşkilatını sevk ve
idare eder. İl özel idaresinin yönetiminde stratejik
planı temel alır ve faaliyetleri, personelin performans
ölçütlerini hazırlar, uygular, izler, değerlendirir ve
bunlarla ilgili raporları meclise sunar. 2005ten önce il genel
meclisine vali başkanlık ederken 2005 yılındaki
düzenlemeyle meclis başkanı, üyelerce meclisin içinden seçilmeye
başlanmıştır. Böylece vali, meclisin gündemini
belirleme yetkisiyle doğrudan yönettiği meclis üzerindeki
gücünü yitirmiştir (Güler, 2009: 287). İl encümeni
başkanlığı ise devam etmektedir. |
|
|
2005 öncesi dönemde
valilik makamı vali yardımcılığı ile
desteklenirken, il özel idaresi müdürü yerine genel sekreter
makamının kurulmasıyla bu durum değişmiştir. Genel sekreter, il özel
idaresi hizmetlerini vali adına ve onun emirleri yönünde, mevzuat
hükümlerine, il genel meclisi ve il encümeni kararlarına, il özel
idaresinin amaç ve politikalarına, stratejik plan ve yıllık
çalışma programına göre düzenler ve yürütür. Bu amaçla il
özel idaresi kuruluşlarına gereken emirleri verir ve
bunların uygulanmasını gözetir ve sağlar. Genel
sekreter yukarıda belirtilen hizmetlerin yürütülmesinden valiye
karşı sorumludur. Böylece vali, il özel idaresini genel
sekreter eliyle yönetmeye başlamış, valinin
olmadığı zamanlarda yerine genel sekreter bakmaya
başlamıştır. Böylece genel sekreterlik makamı
güçlendirilmiştir (Güler, 2009: 287). |
|
|
B. İl Genel Meclisi |
|
|
İl genel meclisi, il
özel idaresinin karar organıdır ve ilgili kanunda
gösterilen esas ve usullere göre ildeki seçmenler tarafından seçilmiş üyelerden
oluşmaktadır. Bu üyeler ilçeler
adına seçilmektedir. Üye
sayısı ildeki ilçelerin sayısına ve ilçe nüfuslarına
göre değişmektedir. Doğrudan halkın seçtiği tek
organdır. |
|
|
İl genel meclisi bir
aylık tatil hariç her ayın ilk haftası meclis tarafından
önceden belirlenen günde toplanır. Önceleri meclise vali
başkanlık ederken 2005 yılında yapılan
değişikle birlikte meclis başkanı üyelerce meclisin
içinden seçilmektedir. Valinin önerdiği hususlar dikkate
alınmakla birlikte meclis gündemi meclis başkanı
tarafından belirlenmektedir. Böylece organlar arasındaki denge
değişmiş, yukarda da belirtildiği üzere vali görece
geri planda kalmıştır. |
|
|
İl genel meclisinin,
stratejik plan ile yatırım ve çalışma
programlarını, il özel idaresi faaliyetlerini, personelin
performans ölçütlerini görüşmek ve karara bağlamak; bütçe
ve kesin hesabı kabul etmek; belediye sınırları il
sınırı olan Büyükşehir Belediyeleri hariç il çevre düzeni
planı ile belediye sınırları dışındaki
alanların imar planlarını görüşmek ve karara
bağlamak; borçlanmaya karar vermek; taşınmaz mal
alımına, satımına, üç yıldan fazla
kiralanmasına ve süresi yirmi beş yılı geçmemek
kaydıyla bunlar üzerinde sınırlı ayni hak tesisinse karar
vermek; il özel idaresi adına imtiyaz verilmesine ve il özel
idaresi yatırımlarının yap-işlet veya
yap-işlet-devret modeli ile yapılanmasına, il özel
idaresine ait şirket, işletme ve iştiraklerin
özelleştirilmesine karar vermek gibi görevleri
bulunmaktadır. Ancak yeni Büyükşehir Kanunu ile kapatılan
illerdeki il özel idarelerinin bu görevleri de devredilmiş
olmaktadır. |
|
|
C. İl Encümeni |
|
|
İl encümeni, il genel
meclisinde karara bağlanacak konuların ön incelemesini yapan
ve daha çok yürütmeye ilişkin görevleri olan bir organdır. |
|
|
6360 sayılı Kanunla İl Encümeninin
yapısı değiştirilmiştir. |
|
|
Encümen yeni durumda valinin
başkanlığında, genel sekreter ile il genel meclisinin her yıl kendi üyeleri
arasından seçeceği üç üye ile valinin her yıl birim amirleri arasından
seçeceği iki üyeden
oluşur. |
|
|
2012 yılındaki bu
değişiklikten önce il encümeni beş bürokrat ve beş
meclis üyesi olmak üzere on kişiden oluşmaktaydı. Encümen
haftada en az bir defa olmak üzere önceden belirlenen gün ve saatte toplanmaktadır. |
|
|
Encümenin görevlerinden
bazıları şunlardır: |
|
|
Stratejik plan ve
yıllık çalışma programı ile bütçe ve kesin
hesabı inceleyip il genel meclisine görüş bildirmek,
yıllık çalışma programına alınan işlerle
ilgili kamulaştırma kararı almak ve uygulamak, kanunda
öngörülen cezaları vermek, belediye sınırları
dışındaki halka açık yerlerin açılış ve
kapanış saatlerini belirlemek vs. |
|
|
Vali kanun, tüzük,
yönetmelik ve il genel meclisi kararlarına aykırı
gördüğü encümen kararının bir sonraki toplantıda
tekrar görüşülmesini isteyebilir. Encümen
kararında ısrar ederse karar kesinleşir. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|